Wzrost zainteresowania fundacjami rodzinnymi jako narzędziem sukcesji i zabezpieczenia majątku skłania wielu przedsiębiorców prowadzących jednoosobową działalność gospodarczą (JDG) do rozważenia przeniesienia części lub całości swojego biznesu do takiej struktury. Kluczowym aspektem, który budzi liczne pytania, jest kwestia podatku od towarów i usług (VAT), a w szczególności obowiązek korekty VAT naliczonego oraz status podatnika VAT w kontekście wspólności majątkowej małżeńskiej. Poniżej przedstawiamy część elementów, na które należy zwrócić uwagę, planując wniesienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa (ZCP) do fundacji rodzinnej z punktu widzenia podatku VAT.
Fundacja rodzinna jest osobą prawną, utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na ich rzecz. Może ona prowadzić działalność gospodarczą, ale tylko w ściśle określonym zakresie. Dozwolone są m.in. najem, dzierżawa lub udostępnianie mienia do korzystania na innej podstawie, zbywanie mienia (o ile nie zostało nabyte wyłącznie w celu dalszego zbycia), przystępowanie do spółek handlowych, nabywanie i zbywanie papierów wartościowych, udzielanie pożyczek oraz obrót zagranicznymi środkami płatniczymi.
Co ważne, fundacja rodzinna, prowadząc taką działalność gospodarczą w sposób ciągły dla celów zarobkowych, może być uznana za podatnika VAT, tak jak każda inna osoba prawna.
Przeniesienie przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części jest na mocy przepisów o VAT wyłączone z opodatkowania. Termin „zbycie” w tym kontekście jest szeroki i obejmuje wszelkie czynności skutkujące przeniesieniem prawa do rozporządzania przedmiotem jak właściciel, w tym sprzedaż, zamianę, wniesienie aportem, a także darowiznę. Celem tego wyłączenia jest uproszczenie rozliczeń i zapewnienie neutralności podatkowej takich transakcji.
Kluczowe dla skorzystania z tego wyłączenia jest prawidłowe zdefiniowanie zorganizowanej części przedsiębiorstwa (ZCP). ZCP to organizacyjnie i finansowo wyodrębniony w istniejącym przedsiębiorstwie zespół składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązań, przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, który zarazem mógłby stanowić niezależne przedsiębiorstwo samodzielnie realizujące te zadania.
Aby uznać dany zespół składników za ZCP, muszą być spełnione łącznie następujące przesłanki:
• Istnienie zespołu składników materialnych i niematerialnych, w tym zobowiązań.
• Wyodrębnienie tego zespołu na płaszczyźnie organizacyjnej, finansowej i funkcjonalnej w istniejącym przedsiębiorstwie.
• Przeznaczenie składników do realizacji określonych zadań gospodarczych.
• Możliwość funkcjonowania tego zespołu jako niezależnego przedsiębiorstwa samodzielnie realizującego te zadania.
Jeśli przeniesiony zespół składników majątku nie zostanie uznany za ZCP, transakcja może zostać potraktowana jako zbycie pojedynczych towarów lub usług, co będzie podlegać opodatkowaniu VAT.
Oznacza to, że darowizna zostanie uznana za odpłatną dostawę towarów lub usług. Należy więc zadbać, aby wszystkie kluczowe elementy (np. nieruchomości, prawa z umów najmu, wierzytelności, dokumentacja, środki pieniężne z czynszów, zobowiązania, wyposażenie) niezbędne do samodzielnego funkcjonowania danego działu biznesu były objęte darowizną.
Nabywca, czyli fundacja rodzinna, musi mieć zamiar kontynuowania tej samej działalności gospodarczej, która była prowadzona przez zbywcę za pomocą nabytych składników. Musi również istnieć faktyczna możliwość kontynuowania tej działalności w oparciu o nabyte składniki, bez konieczności ponoszenia dodatkowych, znaczących nakładów na jej uruchomienie.
Statut fundacji powinien jasno określać cel prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie przenoszonego biznesu.
Zbycie ZCP nie powoduje automatycznej korekty VAT naliczonego dla zbywcy. Obowiązki związane z korektą VAT naliczonego (np. od nieruchomości, przy nabyciu których odliczono VAT) przechodzą na nabywcę, czyli na fundację rodzinną. Fundacja rodzinna nie będzie miała obowiązku korekty, o ile będzie kontynuowała wykorzystywanie nabytych nieruchomości wyłącznie do działalności opodatkowanej VAT, niekorzystającej ze zwolnienia. Jeśli fundacja zmieni przeznaczenie nieruchomości (np. na działalność zwolnioną z VAT), wówczas będzie musiała dokonać korekty
Zasady dotyczące korekty podatku naliczonego są szczegółowo określone w art. 91 ustawy o VAT. Obowiązek korekty pojawia się po zakończeniu roku, w którym podatnikowi przysługiwało prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, jeżeli zmieniło się przeznaczenie towarów lub usług lub struktura sprzedaży.
W przypadku towarów i usług zaliczanych do środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych podlegających amortyzacji, a także gruntów i praw wieczystego użytkowania gruntów (jeśli ich wartość początkowa przekracza 15 000 zł), korekty dokonuje się w dłuższym okresie: „w ciągu 5 kolejnych lat, a w przypadku nieruchomości i praw wieczystego użytkowania gruntów – w ciągu 10 lat, licząc od roku, w którym zostały oddane do użytkowania”.
• Źródło: Interpretacja indywidualna, sygnatura: 0111-KDIB3-1.4012.776.2023.3.WN, Data wydania: 2024-01-15
• Źródło: Interpretacja indywidualna, sygnatura: 0112-KDIL1-3.4012.559.2024.2.KK, Data wydania: 2024-11-21
W sytuacji, gdy nieruchomości stanowią wspólność majątkową małżeńską, ale są wykorzystywane wyłącznie w jednoosobowej działalności gospodarczej jednego z małżonków, to ten małżonek jest uznawany za podatnika VAT w odniesieniu do transakcji zbycia nieruchomości.
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o VAT, „podatnikami są osoby prawne, jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej oraz osoby fizyczne, wykonujące samodzielnie działalność gospodarczą, o której mowa w ust. 2, bez względu na cel lub rezultat takiej działalności”.
Należy podkreślić, że „małżeństwo nie należy do żadnej kategorii podmiotów wymienionych w cytowanym wyżej art. 15 ust. 1 ustawy”. W konsekwencji, „podatnikiem podatku od towarów i usług jest ten z małżonków, który dokonał czynności podlegającej opodatkowaniu”, czyli prowadzi działalność gospodarczą we własnym imieniu (patrz: Interpretacja indywidualna, sygnatura: 0112-KDIL1-3.4012.559.2024.2.KK, Data wydania: 2024-11-21).
W sytuacji, gdy nieruchomości stanowią wspólność majątkową małżeńską, a zatem oboje małżonkowie są współwłaścicielami, kluczowe dla celów VAT jest to, kto faktycznie wykorzystywał majątek do prowadzenia działalności gospodarczej. Nawet jeśli zgoda drugiego małżonka jest wymagana dla dokonania czynności cywilnoprawnych (np. zbycia nieruchomości, zgodnie z art. 37 § 1 pkt 1 K.R.O., gdzie „zgoda drugiego małżonka jest potrzebna m.in. do dokonania czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości”), nie wpływa to na status podatnika VAT. Dla celów VAT, istotna jest ekonomiczna kontrola nad majątkiem i faktyczne prowadzenie działalności gospodarczej z jego wykorzystaniem.
W cytowanej wyżej interpretacji, nieruchomości stanowiące wspólność majątkową małżeńską były wykorzystywane „wyłącznie przez Panią do działalności gospodarczej w rozumieniu art. 15 ust. 2 ustawy. Oznacza to, że Pani prowadząc działalność gospodarczą w oparciu o składniki majątku wspólnego miała nad tym majątkiem kontrolę ekonomiczną”. W rezultacie, w świetle art. 15 ust. 1 ustawy o VAT, „wyłącznie Pani będzie występowała w charakterze podatnika, o którym mowa w art. 15 ust. 1 ustawy” w odniesieniu do czynności wniesienia nieruchomości do fundacji rodzinnej.
Prawo podatkowe charakteryzuje się autonomicznością, co oznacza, że „autonomiczność prawa podatkowego wyklucza bowiem możliwość interpretacji przepisów, która zakładałaby, że stosunki majątkowe między małżonkami, regulowane przepisami Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, mogą kształtować zakres praw i obowiązków podatkowych w podatku od towarów i usług”.
Wniesienie zorganizowanej części przedsiębiorstwa z jednoosobowej działalności gospodarczej do fundacji rodzinnej może być korzystnym krokiem w procesie sukcesji i optymalizacji zarządzania majątkiem, a co najważniejsze, może odbyć się bez opodatkowania VAT.
Aby jednak uniknąć problemów i zapewnić zgodność z przepisami, konieczne jest metodyczne przygotowanie transakcji:
• Dokładne zdefiniowanie ZCP: Należy precyzyjnie określić, które składniki majątkowe i niemajątkowe wchodzą w skład ZCP i udokumentować ich wyodrębnienie organizacyjne, finansowe i funkcjonalne.
• Zapewnienie kontynuacji działalności: Fundacja rodzinna musi być gotowa i zdolna do kontynuowania tożsamej działalności gospodarczej, a jej statut powinien to przewidywać.
• Analiza wpływu na korekty VAT: Należy ocenić, czy przyszłe plany fundacji co do wykorzystania majątku nie spowodują konieczności korekt VAT, które przejdą na nią jako na nabywcę.
• Uwzględnienie statusu podatnika w przypadku wspólności majątkowej małżeńskiej: Pamiętaj, że nawet jeśli małżonek jest współwłaścicielem cywilnoprawnym, to podatek VAT może obciążyć tego z małżonków, który faktycznie wykorzystywał majątek w ramach swojej działalności gospodarczej. Konieczna jest bardzo dokładna analiza stanu faktycznego i sposobu korzystania z majątku, również w przeszłości, aby finalnie stwierdzić zasady opodatkowania VATem.
Każdy przypadek jest indywidualny i wymaga szczegółowej analizy. Organy podatkowe są ściśle związane przedstawionym stanem faktycznym lub zdarzeniem przyszłym. Dlatego zdecydowanie zaleca się skonsultowanie się z doświadczonym doradcą podatkowym, aby prawidłowo zdefiniować przedmiot darowizny, upewnić się, że spełnia on wszystkie kryteria ZCP, oraz aby przygotować odpowiednią dokumentację. Profesjonalne wsparcie pomoże uniknąć pułapek prawnych i podatkowych, zapewniając płynne i efektywne przeniesienie biznesu do fundacji rodzinnej.
===========================
